Gratis onderwijs, amper huiswerk en nauwelijks zittenblijvers: dit is de succesformule van het Finse onderwijsmodel

Onder toeziend oog van Dionysus, god van onder meer theater, poëzie en muziek, spelen leerlingen van Grundskolan Norsen het kaartspel Uno. Een kwartiertje ontspanning na een les wiskunde. Een potje tafelvoetbal op de gang is eveneens in trek bij de jongens, anderen checken de mobiele telefoon die ze alleen in de pauzes mogen gebruiken. Basisschool Norsen is te vinden in het hart van de Finse hoofdstad Helsinki. Ondanks de centrumlocatie is er rond de school volop ruimte om te spelen en te sporten.

Maar ook in het negentiende-eeuwse gebouw zelf zijn er buiten de standaard klaslokalen genoeg andere faciliteiten te vinden, zoals ruimten voor het bewerken van hout en textiel en bijvoorbeeld ook voor kooklessen. Adjunct-directeur Clara Lindqvist is vooral trots op de uitgebreide bibliotheek die op de tweede verdieping is te vinden. “Wij zijn een leesschool, elke school in Finland kiest een eigen thema waaraan extra aandacht wordt besteed. Voor ons zijn dat boeken.”

Sneller afgeleid en vermoeid

Lindqvist voegt er meteen aan toe dat het ook op haar school lastiger wordt om leerlingen aan het lezen te krijgen. “We vonden het altijd normaal dat de kinderen voldoende uren sliepen, op vaste tijden aten en genoeg beweging hadden. Het is de basis voor voldoende weerstand en om je goed te kunnen concentreren. Maar we merken meer en meer dat kinderen sneller moe zijn en dat een dag school voor sommigen te vermoeiend is. Dat baart ons zorgen.”

De adjunct-directeur geeft aan dat leerlingen door sociale media de hele dag ‘aan’ staan. “Zeker onze oudste kinderen hebben hierdoor weinig rust en horen continu 'beepbeepbeep’, zodat ze op die telefoon blijven kijken. Daarom geven we nu vanaf klas 1 tot en met klas 9 speciale lessen hoe ze het beste kunnen omgaan met sociale media.”

Grundskolan Norsen telt 840 leerlingen in de leeftijd van 7 tot en met 15 jaar. In Finland zijn kinderen leerplichtig vanaf hun zevende jaar en gaan ze pas vanaf hun zestiende naar het voortgezet onderwijs. “We hebben 80 docenten, waaronder acht collega’s die zich bezighouden met extra begeleiding in en buiten de klas. Ook hebben we een psycholoog, maatschappelijk werker en een schoolcoach in dienst.”

De Finse is blij met die extra ondersteuning. “Het is nodig. We mogen dan wel het gelukkigste volk ter wereld zijn, er komt heel wat af op onze jongste generaties. Eerst corona en nu de oorlog in Oekraïne en niet te vergeten de klimaatcrisis zorgen voor stress; leerlingen hebben veel vragen en het is goed dat ze mentale ondersteuning krijgen als ze dat nodig hebben.”

Deze school – net als de meeste Finse onderwijsinstellingen – heeft (nog) de mensen in huis om die begeleiding te geven. Het is een van de redenen waarom het land al jarenlang hoog scoort in internationale vergelijkingen. Op de Pisa-ranglijst (Programme International Student Assessment) van de Oeso behoort Finland sinds 2000 tot een van de best presterende landen.

Toch is het land de afgelopen jaren gezakt op diezelfde lijst. Dat heeft onder meer te maken met bezuinigingen en een groeiend tekort aan leerkrachten door de vergrijzing. Daarnaast geven leerlingen in de Pisa-onderzoeken aan dat ze sneller zijn afgeleid door hun mobieltjes. De Finse regering bereidt intussen een wet voor om het gebruik van mobiele telefoons te verbieden op school.

Beste halen uit iedereen

Desondanks staat het basissysteem, erkent ook Lindqvist, nog fier overeind. “Het biedt elk kind dezelfde kansen en probeert uit iedereen het beste te halen. Veel kinderen tillen we met extra begeleiding inderdaad naar een beter onderwijsniveau, bijna niemand moet hier een jaar overdoen. Nadeel is dat de bijzonder slimme kinderen soms te weinig uitdaging krijgen, het systeem is er vooral op gericht om de zwakkeren beter te maken.”

Finse politici en beleidsmakers besloten zestig jaar geleden dat de jeugd beter moest worden opgeleid voor de toekomst. Als het Scandinavische land de invloed van grote buur Sovjet-Unie van zich af wilde schudden en zich bij het Westen wilde aansluiten, dan was het zaak hoogopgeleide mensen af te leveren. In 1971 werd een systeem ingevoerd waarbij alle Finse kinderen 9 jaar lang dezelfde educatie krijgen. Finland kent bijna alleen maar openbare – en dus volledig door de staat gefinancierde – scholen, privéscholen zijn er nauwelijks.

Wat ook veranderde: al het lerarenonderwijs verhuisde naar de universiteit. Of je nu een basisschoolklas of universitaire studenten onder je hoede hebt; een academische graad is noodzakelijk om het onderwijs in te gaan. Leraren werd bijgebracht dat alle kinderen zowat alles kunnen leren. Alleen niet allemaal in hetzelfde tempo of met behulp van dezelfde leerstof.

De Nederlandse Anna Schoonenberg woont al jaren samen met haar man en twee zonen Riku (15) en Andreas (13) in Espoo, in de buurt van Helsinki. Haar zonen zitten respectievelijk in de negende en zesde klas van Kalajärven, een school in het noorden van Espoo. “Het gebouw staat in een bosrijke omgeving, ze hebben daar alle ruimte om te sporten en om erop uit te gaan.”

Respect voor docenten

Schoonenberg is te spreken over het niveau van de docenten. “Dat ligt hoog. Je merkt dat het beroep van leraar in dit land wordt gerespecteerd. Veel meer dan in Nederland. En het aanbod is breed, je kunt op onze school bijvoorbeeld extra lessen krijgen op het gebied van kunst, muziek, theater, of sport. En als het wat minder gaat, zijn er binnen de school speciale docenten om de kinderen te helpen. Het helpt ook dat ze hier geen overvolle klassen hebben, maar ongeveer 20 leerlingen per klas.”

Veel huiswerk krijgen Riku en Andreas niet. “Een half uur per dag is al veel. Docenten vertrouwen erop dat ze de stof goed bijhouden. Ze kennen hun leerlingen ook goed, aan elke klas is bijvoorbeeld ook een onderwijzer gekoppeld die jarenlang deze groep blijft lesgeven en dus met ze meegroeit.”

Een van de scholen die voortgezet onderwijs (16 tot en met 19 jaar) biedt, is Ressun Lukio, beter bekend onder de naam Ressu. Dit lyceum bestaat sinds 1891 en bevindt zich in een historisch pand in Helsinki. Taimi (17) en Kaisa (17) hadden er zelfs een verhuizing vanuit het westen en oosten van Finland voor over om les te krijgen op deze prestigieuze school. “En daar heb ik geen spijt van. Ik woon op kamers in Helsinki en dat bevalt me erg goed. Het is gezellig met m’n huisgenoten en ik krijg les van de beste docenten,” vertelt Taimi. Haar vriendin Kaisa merkt op dat Ressu meer is dan alleen een school. “Zo is het eindejaarsbal een enorme happening en is er tussen de lessen gelukkig ook tijd om af en toe te chillen.”

Dat doen de twee meiden bijvoorbeeld tijdens de koffie-uurtjes (Finnen zijn kampioen koffiedrinken) van studentencoach Anna-Kaisa Santala. Een paar keer per week is Santala op het Ressu te vinden en richt ze een lokaal in als café, waar iedereen welkom is om wat te drinken en te kletsen.

“Ook Finse leerlingen kennen prestatiedruk. We merkten dat er na corona behoefte was aan een informele bijeenkomst. Hier hoeven de studenten even niks, kunnen ze een spelletje spelen of lekker bijkletsen,” zegt Santala. “Even niks moeten is deel van het succes.”