|
Betje was geen hooimeid
In het Middelburg van rond 1900 bestond een zorgvuldig opgebouwde burgelijke klasse. Een struktuur van wel zeven sociale lagen zorgde voor ingewikkelde verhoudingen, die onderling geen amicale toenadering verdroeg. De bovenlaag werd gevormd door notabele families, van hogere en lagere adel, of lieden die zich daarbij aangetrokken voelden omdat ze een dubbele familienaam voerden, of op andere wijze een belangrijke positie hadden verworven.
De "Mevrouw" van de families beschikte over personeel voor de huishouding, een knecht was aangesteld voor onderhoud aan de tuin. Dat was wel nodig ook, want zo'n familie bewoonde een royaal huis aan de Dam, Herengracht of ergens aan de buitensingels een of andere villa met een park rondom. Nog deftiger was de dame wanneer ze weduwe was van een adelijke heer, haar titel van douairière oversteeg alle normale deftigheid.
Dienstbode 1894 Schilder Isaac Israëls
Betje werkte als dienstbode bij een burgelijke familie aan de Herengracht. Een betrekking die veelvuldig voorkwam, waar ook veel vraag naar was binnen de gegoede burgerij. De familie kreeg zelfs meer aanzien, wanneer de dienstmeid gekleed was in Walcherse of Middelburgse streekdracht.
Het begrip dienstmeid had geen negatieve betekenis, net zomin als knecht. Het waren normale beroepsaanduidingen. De dienstmeid werd voor van alles en nog wat ingezet. Van de straat schrobben, ramen lappen, koken, koper poetsen, de kinderen verzorgen tot het doen van boodschappen, want de "Mevrouw" behoorde geen dagelijkse beslommeringen uit te voeren. Zij verscheen uitsluitend in genomeerde "Magasins" voor de aankoop van japonnen of discrete kledingstukken.
Er werd onderscheid gemaakt tussen inwonende dienstbodes en dagmeisjes. Voor de arbeidsvoorwaarden bestonden ongeschreven regels. Naast het loon mochten de dienstmeisjes bij het serveren van het diner een fooi ontvangen van de gasten. Deze fooien waren soms relatief hoog, wanneer de gast bereid was een gul gebaar te maken, wat op discrete wijze bij vertrek in de hand werd toegestoken. Een gulden bleek een mooie beloning. Bij gefortuneerde families waren zelfs meerdere meisjes in dienst voor verschillende taken. Het hoogtepunt van deze dienstbetrekking lag tussen 1910 en 1935, daarna daalde het aanbod van dienstbodes, omdat vrouwen ook andere beroepsmogelijkheden kregen. Deftige dames uit hogere kringen spraken bij de high-tea onderling over het "dienstbode-probleem," waar met de komst van Duitse dienstmeisjes een oplossing voor werd gevonden. Na 1950 is het beroep van dienstmeisje praktisch uitgestorven.
Dienstbode aan huishoudelijk werk
Maar niet in Maastricht, waar de kerkmeester van de Onze Lieve Vrouwebasiliek een huishoudster in dienst had, die er op stond zich te kleden in klassiek zwart dienstbodetenue, inclusief witte schort met broderie afgezet, met bijbehorend diadeemkapje. Ze diende in een huis waar een roemrijke geschiedenis aan verbonden is. "Kijk daar heb je Saartje van Swiebertje," riepen toeristen en wilden met hun kind op de foto. Heel beslist weigerde Marie-Thérèse deze banaliteit. Op dat moment sprak ze Frans, waar de dagjesmensen niet op rekenden. Marie-Thérèse negeerde het lompe gedrag waar toeristen te vaak mee behept zijn, die het maar niet kunnen begrijpen dat er culturele waarden bestaan waar respect voor getoond moet worden.
Dienstbode in klassiek tenue
Betje was geen meid waarmee te sollen viel. Haar gevoel voor rechtvaardigheid bracht haar meermalen in problemen, wanneer ze van zich af sprak. "Zo'n brutale meid hoeven we niet meer," zei de "Mevrouw," waarop ze kon vertrekken. Wat was het geval? Betje kwam op voor haar recht. Hoe weinig daar ook sprake van was voor het 19de eeuwse arbeidersmilieu. Ze had nederig te luisteren naar de wensen van "Mevrouw," die onbetwist de baas was. Voor verbaal verzet kreeg de meid zonder pardon congé. Nederigheid is nooit Betje's eerste eigenschap geweest, ze was zelfbewust, ze wilde hoger opkomen.
Mevr. Besier-Klercq uit Haarlem vraagt een Keukenmeid
in de Rijnbode van 10 april 1907
Eén van Betje's taken was het doen van de dagelijkse boodschappen. Zo had ze een lijst van adressen af te lopen voor inkopen bij de slager, de bakker, banketbakker en de groenteman. Voor specialiteiten kwam ze terecht bij Cornelis Klercq op de Pottenmarkt, de winkel voor banket, koekjes en zoetigheid. Daar moet ze voor het eerst de verlegen knappe jongeman hebben ontmoet. Theeuwes die om het hoekje van de deur keek, recht in de opmerkzame ogen van Betje. Over en weer zal een nieuwsgierige spanning voelbaar zijn geweest. Wat dat betekende moest Theeuwes nog begrijpen, hij was nooit eerder verliefd geweest. Voor Betje was dit een teken voor nader onderzoek. Deze bescheiden aardige jongen wilde ze beter leren kennen, waarop ze vaker een smoes bedacht, de winkel van Klercq te bezoeken.
Theeuwes Klercq in Militaire Dienst omstreeks 1912
Het initiatief voor een rendez-vous moest wel van Betje komen. Theeuwes was nogal schuchter, om er niet van te spreken dat hij last had van besluiteloosheid. Voor Betje was het ook haar eerste amoureuze ontmoeting. Haar scherp opmerkingsvermogen liet er geen twijfel over bestaan, dat deze jongeman eerlijk en oprecht was. Een goed karakter bezat en daarmee de man naar haar hart zou kunnen zijn. Na het eerste afspraakje volgden er nog vele meer. Hoe amoureus ze zijn geweest bleef hun geheim. Openlijk zal het nooit tot vrijages zijn gekomen. Een welgemeend kusje bij het afscheid gaf voldoende blijk van genegenheid. Nadat ze kennis hadden gemaakt met wederzijdse ouders konden ze zich vrij als vriendenpaar vertonen. De verkering was "an."
Veere lonkt voor Theeuwes en Betje
De verkering zal niet hebben geleid tot vrijpostigheden. Daar was Betje toch al niet van gediend, ze was een fatsoenlijk opgevoed meisje. En als Theeuwes al de moed had, wat niet in zijn aard lag, handtastelijk te worden dan moest hij een veelvoud aan rokken overwinnen. Zover zal het nooit zijn gekomen. Betje zou gezegd hebben; "Pas op voor mien krulle!" De afwijzing voor onverhoedse toenadering was daarmee overduidelijk. Fatale gevolgen konden zo uitblijven. Belangrijker was de genegenheid voor elkaar, de Victoriaanse preutsheid was nog lang niet overwonnen. Over "zaken" werd niet gesproken, dat zou later wel komen, wanneer ze getrouwd waren. Trouwens hoe en waar zouden ze "het" gedaan moeten hebben. Betje was geen hooimeid, ze waakte scherp over haar kuisheid. Maar toen ze tegen elkaar zeiden "Ik 'ouw van joe," toen was geen weg meer terug. Die belofte stond voor een levenlang, wat ze allebei liefdevol in stand hebben gehouden. Dus er kon nu getrouwd worden.
© 2011 Albert Prins
|
Ik ben Albert Prins
