De echte Koperen Ko

Kent u ze nog? De straatmuzikanten die van stad naar dorp, van kermis naar jaarmarkt trokken, best veel bekijks kregen maar slecht werden beloond. Ze speelden de sterren van de hemel, het mansenbakje kregen ze nauwelijks gevuld. De passanten keken snel de andere kant uit, wanneer een kleine bijdrage werd gevraagd voor de muzikale arbeid.

Vaak is de opvatting dat muzikanten "spelen." Moet je daarvoor betalen? Het werkwoord "spelen" geeft al aan dat er niet serieus gewerkt wordt, en toch is het arbeid. Zelfs met hart en ziel, want anders komt er niets van terecht. Mina van 't Urgel en Rinus Flohil uit Middelburg wisten wel beter. Het gesjouw met de Arabier, het zware straatdraaiorgel dat nog op de echte manier werd bespeeld, zoals het hoort. Dus het orgel met de hand draaien, wat al een kunst op zich is omdat het tempo exact gelijk moet zijn. En niet zoals tegenwoordig een luidruchtig benzinemotortje de hele sfeer verpest.

Het Nieuwe Damplein in Middelburg met de Lange Jan.

Straatmuzikanten zijn zo oud als de middeleeuwen. Koperen Ko is voor Nederland één van de bekendste geworden, omdat hij door het hele land trok. Hij had het vak van zijn vader geleerd. Vader Wilhelm Leiendecker kwam uit Duitsland, later vestigde hij zich in Nederland. Zijn zoon Johannes Willem Leiendecker volgde hem letterlijk in zijn voetsporen op. Net als zijn vader vormde hij in zijn ééntje een éénmansorkest, zoiets was nog zelden vertoond. Minstens drie tot vier instrumenten tegelijk bespelen gaf een ware sensatie, speciaal bij kinderen die dan ook te hoop liepen wanneer Koperen Ko in de straat verscheen.

Snel rende ik naar huis om een paar dubbeltjes te halen. Soms gaf dat een scène, mijn moeder kon het geld wel beter gebruiken, zei ze. Waarop ik aan mijn spaarpotje rammelde, in de hoop dat op tijd wat muntjes eruit rolden. Op een holletje rende ik Koperen Ko achterna. Hij was er niet de man naar, die op een paar centen stond te wachten, waardig liep hij al spelend verder. Hijgend deed ik mijn centjes in zijn bakje. Een genadig knikje kon er net vanaf, nog meer schudden met zijn hoofd zou zijn koperen bellenpuntmuts doen klinken, en dat was nu ook weer niet de bedoeling.

Vader Wilhelm Leiendecker speelde ver voor de oorlog in Duitsland (Die Lustige Tiroler)

Koperen Ko is legendarisch geworden door de creatie van Nikkelen Nelis door Wim Sonneveld, met het liedje "Zij kon het lonken niet laten." De creatie heeft Johan nooit erg bevallen, en nog minder het liedje. Hij was van mening dat het "lonken" op zijn vrouw Martha sloeg, die aan een oogziekte leed waardoor ze ongewild voortdurend met haar ogen knipperde. 

De beroemde staatiefoto van Johannes Willem Leiendecker, alias Koperen Ko. (1909-1982)

Het bleek een toevallige samenloop te zijn. Friso Wiegersma, die het liedje had geschreven, wist niets van dat mankement af. Bovendien besloot Wim Sonneveld pas veel later zich uit te dossen als Nikkelen Nelis. Het heeft Koperen Ko alleen nog meer populariteit bezorgd, maar ook schimpscheuten bij zijn latere optredens. Na schrale inkomsten in al die jaren daarvoor, ging het hem daarna beter voor de wind.

Na het overlijden van zijn vrouw Martha is hij uit Middelburg naar Rotterdam verhuisd, waar je hem geregeld op de Lijnbaan al muciserend kon aantreffen. Vanaf zijn 13de jaar is Koperen Ko zijn musikantenvak 55 jaar lang trouw gebleven. In Oosterhout is hij op 18 april 1982, op 73-jarige leeftijd overleden. Daarmee is een einde gekomen aan drie generaties straatmuzikanten. Zijn zonen hebben hem nooit opgevolgd. Het straatmusikantenvak veranderde van stijl, amateurs en gelegenheid spelers probeerden een graantje mee te pikken.

De koperen bellenpuntmuts wordt nu bewaard in een Rotterdams streekmuseum.

Nooit zal meer een Koperen Ko door de straten musiceren. Zo uniek als Johan was, kan geen ander zijn plaats innemen. Zijn koperen muts wordt niet meer gepoetst. De Lange Jan weerspiegeld nooit meer op zijn glanzende muts, de belletjes zullen niet meer vrolijk klinken. Zijn accordeon is stilgevallen, zijn dikke trom ligt te verstoffen. Bedankt Koperen Ko, je was uniek.  

Het rechter huis is bewoond geweest door de familie Leiendecker, het is een herdenkingsplaquette waard.

Koperen Ko woonde lange tijd met zijn vrouw Martha in Middelburg, niet ver van ons huis in de Bellinkstraat in een groot huis, wat wel nodig was want hij had een heel stel kinderen. In de jaren '50 en '60 was het een wat onderkomen straatje, met her en der onbewoonbaar verklaarde woningen, terwijl die toch bewoond werden. De straat stond op de nominatie gesloopt of gerestaureerd te worden. Het is gelukkig niet tot sloop gekomen. Nu zijn alle huizen in die straat voorbeeldig gerestaureerd. Ook het huis van Koperen Ko is voor verval gespaard gebleven.

Toby Rix met zijn toeterix

Op de schnabbeltoer bezochten veel varieté artiesten ook Middelburg. Ze werden welwillend aangehoord, hoe zeer ze ook hun best deden het publiek te vermaken, niemand werd daar merkbaar enthousiast van. Of het nu van radio en televisie bekende Coctail Trio was, de Wama's of Toby Rix, in een feesttent of op de Markt kwam er wel nieuwsgierig volk op af, toch bleef het publiek soïstijns luisteren. Een koud applausje kon er nog net vanaf. Je kon het op de gezichten aflezen; "Doe maar gewoon, ons zul je zo gek niet krijgen."

Radeloos werden de artiesten hiervan, net als de standwerkers op de Donderdagse Marktdag. Ik heb een standwerker zijn tong binnen een uur zien verslijten bij de aanprijzen van "wonderpannen" waarbij hij met een vogelfluitje in zijn mond de omstanders probeerde te verleiden. Al zijn getjilp, het nadoen van parende vinken, tot jubelend gekwetter van een parkiet, zelfs met al zijn acteertalent waren zijn toehoorders niet enthousiast te krijgen. Laat staan de portemonee te trekken voor een unieke éénmalige aanbieding die het leven van moeder-de-vrouw zo zorgeloos kon maken. 

Verbijsterd heb ik die man zich zien omdraaien, de handdoek in de ring gooien, kwaad weglopen naar het dichtbijzijnde cafë, nog net van hem te horen; "Die stomme Zeeuwen, er is geen cent aan te verdienen." Even zo verdwaasd liep het volk uiteen, met de gedachte "Het zal wel. Ik geloof er niks van, volgens mij worden we bedonderd door die Hollander." 

Toby Rix nog steeds envogue, nu internationaal beroemd.

Toby Rix heb ik ook zien verdwijnen van het podium. De Toeterix eenzaam achterlatend, na een serie toppers te hebben gespeeld, zoals; "Als een heer in het verkeer, Mijn vader is een mooie...., of Malle Vent Ja." Het publiek stond erbij en keek er naar....., niet vroóólijk te krijgen. Moedeloos liet hij zijn toeschouwers bedremmeld achter. Ze wisten ook niet wat ze met die guitigheid moesten aanvangen. Het Coctail Trio en de Wama's hadden dezelfde ervaring. De Middelburgers waren nog niet bevrijd van een knellend keurslijf. De verlossing zou pas vele jaren later komen, na de roerige jaren '60.

Koperen Ko, zoals we hem allemaal kennen.

Servicepoint:
Voor informatie over Toby Rix zie; http://www.tobyrix.com
Voor informatie over Koperen Ko zie; http://nl.wikipedia.org/wiki/Koperen_Ko
Voor videoclip van Koperen Ko zie; http://www.vimeo.com
Click for (Koperen Ko or No family business) on Homepage Vimeo 6 min. English subtiteled clip.

© 2011 Albert Prins