|
Jopie het Joodse vriendje van Corrie
Mijn moeder, Corrie Klercq, de dochter van mandenmaker Theeuwes Klercq van de Vlasmarkt, kon goed opschieten met Jopie Cohen, het zoontje van slager Mauritz Cohen even verderop gelegen in de straat tegenover Abrahamse, aan wie haar vader een hekel had, omdat die ook mandjes verkocht die Klercq niet hoefde te leveren. De onmin ging zelfs zover dat Corrie niet met de meiden van Abrahamse mocht spelen, want stel je voor dat Abrahamse haar zou uithoren hoe de zaken bij Klercq liepen. Dat moest tot elke prijs worden vermeden.
Dan was de vriendschap met Jopie van de slager onschuldiger van aard. Samen zaten ze op de stoep voor de winkel van Klercq of Cohen verhaaltjes te vertellen. Allebei waren ze bijna even oud. Corrie kon goed kaatsenballen, Jopie leerde van haar hoe je kop en schotel kon spinnen tussen je vingers met een katoenen draad. Zo ingewikkeld, tot het patroon spontaan knapte.
 |
 |
|
Vlasmarkt Middelburg 1925, red dot Butcher' shop Cohen
|
Prime quality butcher 1925
|
 |
 |
|
Family Klercq, sitting right down; Corrie
|
Jewish girls in the snow
|
Corrie en Jopie hadden een diabolo gekregen. Jopie was daar heel handig mee. Bij Corrie mislukte het jongleren keer op keer. Ze kreeg geen vaart in de rubberen diabolo, waardoor ze het ding niet goed kon opgooien. Jopie was veel behendiger. Zonder moeite beheerste hij alle trucs; Opgooien, Hoog opwerpen, een Trapeze-stop-over, een Backside en zelfs een Monorail. Corrie zat vol verbazing en bewondering, maar ook een beetje jaloers, Jopie's capriolen gade te slaan. Jopie was zover gevorderd dat hij een priouette maakte en toch moeiteloos de diabolo kon opvangen. Een waar hoogstandje van hogere diabolo-kunst. Jopie kon zo optreden in het circus.Later verwaterde de vriendschap, hun kinderjaren waren voorbij. Corrie kreeg een betrekking en Jopie ging studeren. Twintig jaar waren ze toen hun jeugd ruw werd verstoord. De oorlog brak uit. In de mei-dagen van 1940 werd Middelburg zwaar gebombarmeerd door de Duitsers. De hele binnenstad lag in puin, de Vlasmarkt werd als door een wonder gespaard. Hun onbezorgde jeugdjaren sloegen om in een onzekere, vijandige toekomst. De nazi-Duitsers waren de stad binnengetrokken. Niets was meer zeker. De bezetter voerde maatregelen in waar geen verzet tegen mogelijk was.
 |
 |
 |
|
First Sjoel in Holland outside Amsterdam
|
Herenstraat 14
|
Sjoel of Middelburg build 1705
|
In de oorlogsjaren, rond maart 1942, is Jopie met heel het gezin afgevoerd. Ze waren Joods. Voor de nazi-Duitsers gaf dat reden Middelburg te verschonen van alle Joodse inwoners. In één klap werd de kleine bloeiende Sefardisch-, Askenazische samenleving weggevaagd. Van de ongeveer tachtig Joodse inwoners wist slechts een klein deel zich aan deportatie te ontrekken. Alle anderen zijn nimmer teruggekeerd. De winkel van Boasson op de Markt is nooit meer heropend. De lompenhandel van Polak is na de oorlog door een aangetrouwd familielid voortgezet. En ook de koosjere slagerij van meneer Cohen op de Vlasmarkt is voorgoed verleden tijd
 |
 |
|
On the way to the railwaystation
|
Uncertain destiny
|
 |
  |
|
Arrival in Amsterdam
|
Annoncement dead of wife of Mauritz Cohen
|
In optocht liepen de Joodse families, onder begeleiding van gewapende soldaten, met een koffertje in de hand, de kinderen met een knuffel onder de arm, weer anderen met een paraplu voor het slechte weer, door de stad richting station. Daar stond een trein met locomotief, blazend, stomend, gereed voor vertrek naar Amsterdam. Bij menigeen zal dit tafereel, spiedend vanachter de vitrage, nog op het netvlies staan. De treurige gang van zoveel mensen naar een onbekende bestemming. Of was men wel bekend wat het nabije lot van hun stadsgenoten, hun buren, hun klanten, hun collega's of zelfs vrienden zou zijn? Was openlijk verzet wel mogelijk geweest? Had op grotere schaal hulp voor onderduiken geboden kunnen worden....?? Het is niet gebeurd.....!!!Op het perron stonden zelfs vrij veel inwoners op die noodlottige dag het transport vanaf de Hoge Brug gade te slaan. Het moet geen volk zijn geweest met een warm hart voor hun medemens. Of kwamen ze louter uit sensatie. Hun nieuwsgierigheid zou na al die jaren nog weleens aan hun geweten kunnen knagen.
 |
 |
|
Metaarhouse at graveyard Walensingel Middelburg
|
Monument lost Jewish citizens of Middelburg
|
Jopie is niet teruggekeerd, ook zijn jongere zusje Eva Louise niet, net zomin hun vader Mauritz. Moeder Louise Cohen is na aankomst, begin september 1942, in Amsterdam overleden. Haar is verder leed van het concentratiekamp bespaard gebleven. Eva wist te ontsnappen naar Zwitserland. Na de oorlog keerde ze terug naar Amsterdam. Lang is ze in Nederland niet gebleven. Voor de rest van haar leven heeft ze toevlucht gevonden in Amerika. Jopie is op 9 april 1943 in Sobibor overleden, ontrukt van zijn vader die op 19 februari 1943 in Auschwitz het leven heeft gelaten. Nu staat de naam van Jopie Cohen in onverslijtbaar graniet gebeiteld op het monument van de Joodse Begraafplaats aan de Walensingel in Middelburg. Zijn zo vroeg ontnomen vrolijk leven staat nu voor eeuwig herdenken.
Jaren later stond ik als klein jongentje, hand in hand met mijn moeder voor het hek van de begraafplaats. Ik zag de naam "Prins" op het monument staan. "Is dat familie?" vroeg ik nieuwsgierig. "Nee," zei mijn moeder met ingehouden stem. Maar ik zag tranen in haar ogen glinsteren. In haar herinnering kwam haar vriendje Jopie te voorschijn, die op een afschuwelijke manier is vernietigd.
 |
 |
|
Commemoration march 16th March 2011
|
Railwaystation Middelburg Deportation point of 1942
|
De synagoge van Middelburg staat in de St. Jansstraat, gebouwd in de achtertuin van de toenmalige joodse koopman Benjamin Levie. De onopvallende ingang bevindt zich aan de Herenstraat op nr. 14. In 1705 tot stand gekomen was het toendertijd de eerste synagoge in Nederland, buiten Amsterdam. Door de toestroom van Sefardische Joden uit Spanje en Portugal, in de vijftiende, zestiende eeuw, en later uit Brazilië ontstond behoefte aan een gebedshuis. Met tegenzin werd dit toegestaan op de Rouaanse Kaai, mits niet opvallend. De gereformeerde kerkeraad was gekant tegen het voorstel van de gemeenteraad een synagoge in alle vrijheid te stichten. Niet lang daarna nam de omvang van de Sefardische gemeenschap geleidelijk af, vanwege vertrek naar Amsterdam en 's Gravenhage, waar het intellectuele leven tot grote bloei kwam.
Vanaf het einde van de zeventiende eeuw vestigden zich Askenazische, ofwel Hoogduitse joden in Middelburg. Er ontstond enige wrijving tussen de Zuid-Europese en Oost-Europese joden wat geleid heeft tot een eigen Hoog-Duits Joodse begraafplaats aan de Walensingel in 1704. Een jaar later werd de Sjoel in de Herenstraat ingewijd. Aanvankelijk een grote bloeiende gemeenschap van handelaren en industriëlen, zette in de eerste helft van de twintigste eeuw economische neergang in, met gevolg dat de Joodse gemeenschap in aantal sterk afnam.
 |
 |
 |
|
Fence Jewisch Graveyard
|
Artist Appie Drielsma
|
Commemoration tablet at Railwaystation
|
Nog dramatischer is de ontmanteling van de Middelburgse Joodse gemeenschap in maart 1942, toen alle joodse inwoners van Zeeland op last van de nazi-Duitse bezetter zogenaamd geëvacueerd werden naar Amsterdam, maar uiteindelijk terecht kwamen in vernietingskampen. Al in 1940 plunderden NSB-aanhangers de synagoge, hoewel toen reeds kostbare voorwerpen in veiligheid waren gebracht. Tijdens de oorlogsjaren is de synagoge ontheiligd als opslagplaats voor inbeslag genomen radio's. Het werkelijke noodlot sloeg toe bij de bevrijding van Middelburg in 1944. Een granaatinslag van een Engels gevechtsvliegtuig verwoeste het gebedshuis vrijwel volledig. Pas in 1994, dus 50 jaar later, is de synagoge herbouwd, ritueel ingewijd en opnieuw in gebruik genomen.
Ter nagedachtenis aan de vele Zeeuws Joodse slachtoffers is op 16 maart 2011 een herdenkings plaquette aangebracht in de vertrekhal van het spoorwegstation. Een indrukwekkend lange stoet nabestaanden, gezagdragers en sympathisanten liep dezelfde route door de stad, als de Zeeuwse Joden dat in maart 1942 moesten doen. Het eenvoudige tableau, ontworpen door kunstenaar Appie Drielsma uit Maastricht, laat in kernachtige tekst lezen wat nooit vergeten mag worden.
© Albert Prins
Geschreven ter herinnering aan;
Mauritz Joseph Cohen; Middelburg 9 december 1876 - Auschwitz 19 februari 1943 (66 jr.)
Louisa Cohen-Wijnberg; Amsterdam 14 februari 1885 - Amsterdam 9 september 1942 (57 jr.)
Joseph Isedoore Cohen; Middelburg 2 juni 1920 - Sobibor 9 april 1943 (22 jr.)
Eva Louise Cohen; Middelburg 00-00-1922
|
Ik ben Albert Prins
